“De Dans van Natasja” van Jos Stelling gaat tijdens het Nederlands Filmfestival in première. Jeroen Wielaert zag de film en sprak met de regisseur over de aanloop van 10 jaar, de film als katholiek medium, de keuze voor zwart wit en het moment tijdens de opnamen dat hij er even helemaal doorheen zat. “Ik ben een keer op de set ingestort. Ze brachten me naar het hotel. Toen heeft de crew het opgelost op de set.”

Ten eerste wil Jos Stelling graag kwijt dat hij weinig heeft met alle praat over zijn laatste film. De Dans van Natasja is klaar. Op 23 september is de première in de Utrechtse schouwburg ter gelegenheid van het Nederlands Film Festival. Opgelucht is hij wel: ‘Ik ben zo blij. Het is in 2013 begonnen met de werktitel De Laatste Roker. Het vergde veel meer werk dan filmen alleen. Stelling: ‘Tien jaar geleden begon ik te bouwen. Ik had een soort script. Het is echt een auteursfilm. Het is een bouwwerk, je gaat locaties zoeken.’ Hij verzucht: ‘De mensen hebben geen idee wat het betekent om een film te maken. Het is vier, vijf, zes jaar keihard werken. Een proces van meer dan acht jaar voor anderhalf uur film. Dan komt er iets magisch. Ik stond schouder aan schouder met de crewleden. Die hebben me er doorheen gesleept. Ik omring me met mensen die beter zijn dan ik. Dan maken we iets wat meer is dan ik zelf zou kunnen verzinnen. Dan krijg je een vlieggevoel. De crew is een family, heel belangrijk. Vriendschappen zijn belangrijk in het leven. Vriendschap is onbaatzuchtig, liefde niet.’ 

“Ik ben een keer op de set ingestort”

Op zeker moment durfde hij niet meer naar de set. Goert Giltay, de cameraman met wie hij al dertig jaar heeft gewerkt en die altijd zijn chauffeur was, zei: ‘Er staan honderd man op je te wachten. Je kunt ze niet in de steek laten. Ze doen het allemaal voor jou.’ 

Nog zoiets, vroegen ze bij het Filmfonds hoe urgent zijn film was. Stelling antwoordde: ‘Urgent? Ik ben nu 77, dan wordt het behoorlijk urgent.’

Stelling gaat ontspannen onderuit zitten achter zijn ruime bureau boven de Springweg, de filmstills en de familiefoto’s achter zich aan de wand. Hij noemt Zhang Yimou, de bevlogen Chinese regisseur met wie hij op een filmfestival in Moskou uren lang sprak, alweer bijna dertig jaar geleden. De Chinees stelde het scenario voor als de onderliggende lijn, maar de set als de plek waar het allemaal gebeurt. Met plezier blikt hij vooruit naar een festivalletje bezijden het Nationaal Filmfestival, een paar Utrechtse filmmakers die bij elkaar komen. Alleen maar om van elkaar beter te worden door uitwisseling van kennis.’

“Film is een beetje een katholiek medium, omdat ze zo goed kunnen liegen”

Opgewekt mijmert hij verder: ‘Vanuit mijn katholieke achtergrond vind ik film een beetje een katholiek medium, omdat ze zo goed kunnen liegen. Eigenlijk is het een Italiaans geloof. Ze hebben daar de maffia, de opera. Het gaat over denken in metaforen, denken in archetypen. Zo is het ook in films. Bij film identificeren de mensen zich met situaties waarin karakters zich bevinden.’ 

De Dans van Natasja is een unieke auteursvertelling. Het gaat over Daantje, een joch met contactstoornis die nauwelijks een woord zegt, vroeg zijn ouders verliest en op latere leeftijd in contact komt met een voormalige Russische danseres.  Er zijn overeenkomsten met vroegere Stelling-films. Hij zegt: ‘Het gaat over afscheid  nemen. Er wordt 29 keer afscheid genomen in de film. Eenzaamheid en afscheid nemen, daar gaan al mijn films over. Dit is een tragi-komedie over eenzaamheid en over afscheid nemen.’ 

‘De film neemt het over. De film ging het leiden. De film werd zijn eigen regisseur. Dan heb je de karakters geïntroduceerd en die gaan dan met elkaar aan de slag. Ik wilde die jongen en een oudere vrouw. Het is ook een lovestory, een onmogelijke liefde van twee mensen die tot elkaar veroordeeld zijn. Een grote lijn is ook het Oosten. Rusland, ik ben gek op Rusland. En de spiritualiteit, het boeddhisme, die reis naar het Oosten. En dat de fantasie het overneemt…’ 

“Je kijkt beter met zwart wit. Je ziet meer”

Doorredenerend: ‘Het leven is een dolende roeiboot op zee. En dan een beetje spiritualiteit om het in eigen hand te nemen. Het leven in eigen hand nemen.’ Als vakmensen en vrienden hebben ze besloten om te draaien in zwart wit.  ‘Je eerste publiek is de crew. Ze komen met weerwoord. Het is een groeiproces. Daar doet de crew aan mee. Erwin zei: ‘kleur is herrie.’ Het kan mooi zijn, als je herrie wilt. Zo is het ook met de muziek. Een stukje Chopin. Vier noten. Dat soort simpelheid. Het zit altijd aan het eind van de weg en die weg moet je nemen. Anders kom je niet tot die simpelheid. Je kunt een heleboel vertellen, maar zo simpel mogelijk. Ik ben er heel blij mee. Dat zwart wit hoort erbij. Geen afleiding. Al snel heb je het niet meer in de gaten. Je kijkt beter met zwart wit. Je ziet meer. Dat heeft allemaal met cinema te maken, de jaren vijftig.’ 

Met jaren vijftig decors? 

‘Nee, tijdloos.’ 

Zijn daarom de straten, de stations leeg? 

‘Nee, gestileerd. Het gaat ook om de eenzaamheid. Een beetje Hopperiaans, naar de Amerikaanse schilder. Die simpelheid, dat strakke. Ook met het geluid. Veel minder voetstappen.’ 

De dans kent veel deuren, personages erachter.

‘Het gaat niet om de acteur, maar om het spanningsveld. Op een gegeven moment staat er iemand achter een deur. Daar heb je geen acteur voor nodig.’

Jos Stelling staat op en pakt Michelangelo’s ingelijste Schepping erbij. Gaat zitten, wijst met zijn vinger naar de vingers die elkaar niet raken. ‘Die opening daartussen, dat niet elkaar raken is de basis van elk conflict, elk verhaal, elke kunst, de muziek. Daar draait het om Ying en Yang, vrouwelijk,mannelijk. Het is een voortdurend spanningsveld. Dat kunnen deuren zijn.’ 

Het draaien vergde 30 dagen. Tamelijk kort gelet op de lange, moeizame aanloop. De directe voorbereiding duurde twee maanden, waarin ze een datsja bouwden. Het gebeurde in de driehoek Leipzig-Weimar-Halle. Het oorspronkelijke plan voorzag in opnemen in Rusland, maar inmiddels was in 2014 de Krim geannexeerd en liep het allemaal fout, ook in cultureel opzicht. Het filmwerk vond plaats in de zomer van 2021, nog midden in coronatijd. Iedereen moest elke ochtend getest worden. Ook de hoofdrolspeelster, Anastasia Weimar.  

Grote glimlach op Stellings gelaat als hij haar hoort vergelijken met een Italiaanse actrice. 

‘Ze is een Russische. Ze moest Nederlands spreken, maar dat bleek onmogelijk.’

Toch heeft het ook iets Italiaans, als film.

‘Het is grenzeloos!’ 

Exotisch? 

‘Ook mooi.’ 

In ieder geval in een tijdloze traditie. 

‘Dat vind ik een compliment. Het is een ode aan de cinema.’

“Film is een mobiel sleutelgat”

De film wordt in tal van verplaatsingen ook steeds surrealistischer. Jan Bijvoet speelt een typisch Stellingiaanse dwerg. Andermaal, on-Nederlands? 

‘Ze zeggen ook: “een typische Stelling-film;” Heel anders dan de andere. Een bepaalde stijl. Wat dat typische is? Weet ik niet. De thematiek, de scenes, de montage. Het loeren, het kijken. Film is een mobiel sleutelgat. Als kijker mag je er eigenlijk niet zijn. Ik ben er trots op. Er zijn mensen die zeggen dat er geen kip naar komt kijken. Het zal me een zorg zijn.’

Door Jeroen Wielaert
https://denuk.nl/jos-stelling-over-de-dans-van-natasja-een-tragi-komische-film-over-eenzaamheid-en-afscheid-nemen/